Trường CĐSP Lạng Sơn

Giáo dục lối sống cho sinh viên trong bối cảnh hội nhập văn hóa qua giảng dạy các môn Lý luận chính trị

ThS. Hoàng Thu Phương
                                                                                              Tổ Lý luận chính trị

 

[

Bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay đã mở ra nhiều thời cơ để thanh niên, sinh viên (SV) nước ta được tiếp thu, lĩnh hội những tinh hoa văn hóa (VH) của nhân loại nhưng vẫn giữ được những nét độc đáo, bản sắc riêng của dân tộc...Tuy vậy, hội nhập cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ không lành mạnh như ảnh hưởng của lối sống (LS) tiêu thụ, hưởng thụ, thực dụng, mặt trái của những luồng VH không phù hợp với thuần phong mĩ tục của dân tộc...Tất cả những điều này là nguy cơ đe doạ sự phát triển về nhân cách của không chỉ một mà nhiều thế hệ tương lai. Vì vậy, nâng cao chất lượng giáo dục lối sống (GDLS) cho SV trong bối cảnh hội nhập VH đang trở thành vấn đề cấp bách, đòi hỏi các trường cao đẳng và đại học phải thực hiện một hệ thống các giải pháp đủ mạnh và đồng bộ thì mới có hiệu quả trong việc ngăn chặn những ảnh hưởng tiêu cực từ xu hướng hội nhập đa VH. Bài viết phân tích một trong những biện pháp cốt lõi là GDLS cho SV thông qua giảng dạy các môn Lý luận chính trị (LLCT).
1. GDLS cho SV trong bối cảnh hội nhập VH
LS (hay phong cách sống, nếp sống) là những nét điển hình, được lặp đi lặp lại và định hình thành phong cách, thói quen  trong đời sống cá nhân, nhóm xã hội, dân tộc, hay cả một nền VH. Như vậy, LS là dấu hiệu phân biệt sự khác nhau giữa cộng đồng này với cộng đồng khác, cá nhân này với cá nhân khác. Nó là một tổng thể những hình thái hoạt động của con người, phản ánh những đặc điểm về sinh hoạt vật chất, tinh thần và xã hội.
GDLS là giáo dục (GD) cách cư xử có văn hóa với thế giới xung quanh và với chính bản thân mình. Theo tinh thần chỉ đạo của Bộ GD - ĐT, nội dung GDLS  cho SV là: “GD nhận thức, hành vi, thói quen của LS văn minh, tiến bộ, phù hợp với bản sắc dân tộc Việt Nam. GD trách nhiệm của cá nhân trước tập thể và cộng đồng, biết ủng hộ, khuyến khích những biểu hiện của LS văn minh, tiến bộ, phù hợp với bản sắc dân tộc, biết phê phán những biểu hiện của LS lạc hậu, ích kỉ”.
Thực tế những năm gần đây cho thấy, trước tác động của hội nhập VH, giao lưu VH giữa các quốc gia được mở rộng, thế hệ thanh niên, SV Việt Nam đã có điều kiện được tiếp cận với những thành tựu VH đa dạng, những giá trị VH mang tính nhân loại. Qua đó, LS của SV có những biểu hiện rất tích cực, thể hiện: bên cạnh những nhận thức và hành vi LS mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam là LS năng động, tích cực, sáng tạo, có năng lực phản biện xã hội theo hướng tích cực; có tinh thần vượt khó để vươn lên, tự khẳng định mình; có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận không nhỏ thanh niên chưa hình thành được thế giới quan, nhân sinh quan đúng đắn, phương pháp luận khoa học trong học tập cũng như cuộc sống; do đó, không xác định đúng mục đích và ý nghĩa của cuộc sống, dễ có những thái độ sống bi quan, thụ động, thích hưởng thụ và dễ bị sa ngã trước những tác động tiêu cực của xã hội. Bên cạnh những tấm gương “sống đẹp, sống có ích” vẫn còn không ít thanh niên vi phạm pháp luật hoặc sa vào các tệ nạn xã hội, trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.
Thông qua hội nhập VH, các VH phẩm độc hại, các quan niệm sai trái, LS thực dụng, vị kỷ, chủ nghĩa cá nhân… cũng dễ dàng du nhập vào nước ta.  Nếu không có bản lĩnh chính trị vững vàng, có định hướng tốt thanh niên rất dễ bị sa vào các giá trị VH không phù hợp với người Việt Nam. Tất cả những điều đó đang làm xói mòn các giá trị truyền thống của dân tộc, ảnh hưởng tới quá trình hình thành nhân cách, LS của thanh niên. Lòng nhân ái, khoan dung ở một bộ phận thanh niên đang có dấu hiệu suy giảm, “ biến dạng”. Từ đó, hơn lúc nào hết, thực tiễn  đặt ra nhu cầu cấp thiết là phải tăng cường GDLS cho SV.
2. Tầm quan trọng của công tác giảng dạy các môn Lý luận chính trị đối với việc giáo dục LS cho SV
Các môn LLCT trong chương trình đào tạo của các trường Đại học và Cao đẳng bao gồm: “Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin”, “Tư tưởng Hồ Chí Minh”, “Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam”. Các môn LLCT có nhiệm vụ quan trọng trong công tác GD tư tưởng chính trị, đạo đức, LS của SV. Vai trò của những môn học này được thể hiện qua những nội dung cơ bản:- Thông qua việc học tập các môn LLCT, SV sẽ hình thành cho mình thế giới quan khoa học, có cái nhìn khách quan, khoa học về thế giới, xã hội; biết xây dựng nhân sinh quan đúng đắn trong cuộc sống, tránh sa ngã trước những thử thách, cám dỗ của VH ngoại lai;- Góp phần hình thành và phát triển trí tuệ, nâng cao năng lực, trình độ tư duy khái quát, lôgíc và hệ thống của SV;-Bồi dưỡng và nâng cao bản lĩnh chính trị cho SV để đấu tranh chống lại âm mưu “diễn biến hoà bình“ của các thế lực thù địch trong và ngoài nước, góp phần giữ vững ổn định chính trị, củng cố quốc phòng, phòng chống các tệ nạn xã hội một cách có hiệu quả;- Góp phần hình thành những giá trị VH, lý tưởng đạo đức, LS, niềm tin của SV trong sự nghiệp CNH- HĐH đất nước
Như vậy, ngoài trang bị kiến thức LLCT, GD tư tưởng chính trị, lập trường của thanh niên Việt Nam, các môn LLCT còn cung cấp những kiến thức, KN nhằm xây dựng LS cho SV.
3.  Một số biện pháp giáo dục LS cho SV thông qua giảng dạy các môn LLCT
3.1. GD LS cho SV thông qua việc lồng ghép vào giảng dạy nội dung các bài học môn LLCT. Ví dụ: Trong môn học “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin” ở chương II - “Phép biện chứng duy vật”, phần “Quy luật phủ định của của phủ định”: GV có thể xây dựng bài tập tình huống về việc kế thừa để xây dựng LS vừa hiện đại vừa truyền thống. Kế thừa là một trong những mặt bản chất nhất nhất của quy luật phủ định của phủ định biểu hiện ra trong tự nhiên, xã hội và tư duy như là mối liên hệ tất yếu khách quan giữa cái cũ và cái mới trong quá trình phát triển. Việc nghiên cứu tính kế thừa trong VH có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.
Ví dụ bài tập tình huống sau: Có ý kiến cho rằng “Trong xã hội hiện đại các giá trị VH của gia đình truyền thống đang có biểu hiện xuống cấp?Anh (chị) có đồng ý không?Theo anh (chị) gia đình hiện nay có thể tiếp thu được những giá trị gì từ gia đình truyền thống”.
Qua giảng dạy quy luật, GV có thể chứng minh cho SV thấy được những tàn dư tư tưởng phong kiến đang cản trở đến tiến trình đổi mới ở nước ta hiện nay như thế nào hoặc những tư tưởng “phản động”, thông qua những ấn phẩm VH đồi trụy xâm nhập vào nước ta đang ngấm ngầm phá hoại thuần phong mỹ tục, những giá trị VH tinh thần tốt đẹp của dân tộc ta ra sao, qua đó giúp SV biết vận dụng vào thực tiễn cũng như đối với bản thân mình...Hoặc qua chương VIII: “Những vấn đề chính trị - xã hội có tính quy luật trong tiến trình cách mạng XHCN”, phần II - “Xây dựng nền văn hóa XHCN” GV không chỉ giúp SV hiểu rõ bản chất của nền VH XHCN theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, mà còn để SV tự nhận thức về bản thân: họ đã làm gì để giữ gìn bản sắc VH của dân tộc?
Ngoài ra, cần nhận thức được những vấn đề thực tiễn thời đại, nhất là trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, SV tiếp xúc với nhiều luồng VH bên ngoài, họ cần biết kế thừa những giá trị VH truyền thống, có LS lành mạnh, không bị kẻ xấu lợi dụng, kích động gây mất ổn định chính trị - xã hội. Qua đó xác định được trách nhiệm của bản thân trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay.
Môn học “Tư tưởng Hồ Chí Minh” có một vị trí quan trọng trong GD đạo đức cách mạng, LS, lành mạnh cho SV. Thông qua môn học cho thấy cuộc đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương sáng cho thế hệ trẻ noi theo.
Ví dụ trong chương VII - “Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn đạo đức và xây dựng con người mới”, những quan điểm về xây dựng LSVH, môi trường VH đã được Hồ Chí Minh nêu cụ thể, giản dị mà sâu sắc.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, LSVH của con người trước hết  được thể hiện trong lao động sản xuất và  sinh hoạt hàng ngày như cách ăn mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc; không chỉ có thế LSVH còn biểu hiện trong việc xây dựng LS văn minh, phù hợp với yêu cầu của thời đại. Muốn thực hiện điều này, theo Người, phải thường xuyên quan tâm nâng cao dân trí, nhận thức đầy đủ vai trò của VH, GD con người “biết ham đọc”, bởi có học mới tiến bộ, đồng thời, xây dựng LSVH phải bắt đầu từ mỗi con người, trong từng gia đình, từng làng xóm, xã hội, cộng đồng mới có hiệu quả bền vững và phát huy tác dụng tích cực, lâu dài.
Lồng ghép nội dung GDLS cho SV qua môn học Đường lối cách mạng của Đảng cộng sản Việt Nam. Trong chương VII - “Đường lối xây dựng, phát triển nền văn hóa và giải quyết các vấn đề xã hội”. SV không chỉ hiểu các quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng, phát triển VH mà còn hiểu rõ LS VH mà Đảng ta, nhân dân ta xây dựng biểu hiện tập trung các giá trị của nền VH tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Đó là LS nhằm phát huy cao độ những giá trị tốt đẹp, bền vững của ông cha ta để lại như lòng yêu nước, ý chí tự lực tự cường, lòng nhân ái, tinh thần đoàn kết cộng đồng, đức tính cần cù, giản dị, coi trọng đạo lý, nghĩa tình; lấy độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nội dung, mục tiêu hoạt động của cộng đồng và mỗi cá nhân
3.2. GD LS cho SV thông qua giờ thảo luận các môn LLCT. GV đưa ra các chủ đề về LS của thế hệ trẻ hiện nay hoặc cho SV lựa chọn chủ đề phù hợp trên cơ sở kiến thức các môn học và thuyết trình trước lớp. Trong quá trình thảo luận GV có thể hướng dẫn, gợi ý, dẫn dắt SV thể hiện các quan điểm, nhận thức và thái độ về LS của mình.
Ví dụ: Trong chương VIII “Những vấn đề chính trị - xã hội có tính quy luật trong tiến trình cách mạng XHCN”. GV có thể đưa ra tình huống: Anh (chị) hãy nhận xét về thực trạng sống thử của một bộ phận SV hiện nay và rút ra ý nghĩa gì đối với bản thân?
Thông qua bài học, SV thấy rõ là con người mới XHCN thì cần phải có LS mới như thế nào cho phù hợp; từ đó, các em biết vận dụng những kiến thức đã học đối với bản thân và có định hướng tuyên truyền về sự cần thiết kế thừa và phát huy những giá trị đạo đức tốt đẹp của dân tộc; có LS lành mạnh, trung thực, đoàn kết, nhân ái và có tinh thần cộng đồng; có động cơ học tập nghiêm túc và tích cực, chủ động trong học tập, nghiên cứu khoa học, tích lũy kiến thức, rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.
3.3. GD LS cho SV thông qua công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn LLCT theo năng lực. Ngành Giáo dục đang thực hiện bước chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, do đó, việc đánh giá kết quả học tập theo năng lực sẽ góp phần tăng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức của người học trong những tình huống ứng dụng khác nhau, người học có thể sử dụng kiến thức, kỹ năng đã học để giải quyết một vấn đề nào đó trong thực tiễn cuộc sống.
Để GDLS cho SV có hiệu quả thì việc kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực sẽ giúp GV trong quá trình giảng dạy không chỉ đánh giá về mặt kiến thức, kỹ năng sau mỗi bài học hoặc hoạt động học tập trên lớp mà chủ yếu là đánh giá khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ vào các tình huống cuộc sống của SV. Vì vậy, GV cần biên soạn những câu hỏi, bài tập đánh giá gắn với thực tiễn nước ta hiện nay; qua bài học, SV biết vận dụng tri thức để luận giải và giải quyết những vấn đề của bản thân tốt hơn, biết đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác, bảo vệ cái tốt, cái thiện, xây dựng niềm tin cho con người.
***
Tóm lại, việc học tập các môn LLCT không chỉ dừng lại ở việc cung cấp tri thức mà quan trọng hơn là hình thành cho SV tư duy lý luận để lý giải những vấn đề thực tiễn đặt ra. Thông qua các môn LLCT, SV có khả năng đánh giá những vấn đề phức tạp trong cuộc sống một cách đúng đắn hơn, biết đấu tranh chống lại những hiện tượng xã hội tiêu cực, có thái độ phê phán trước những vấn nạn của xã hội, từ đó hình thành ý thức học tập tốt hơn. GDLS trong bối cảnh hội nhập VH hiện nay thông qua việc lồng ghép vào quá trình giảng dạy các môn LLCT là vô cùng cần thiết, cần được GV bộ môn quan tâm, tìm tòi thêm những cách làm hay để nâng cao hiệu quả GD LS cho SV.
 

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ GD&ĐT. Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. NXB Chính trị quốc gia - Sự thật, H. 2013.
2. Bộ GD&ĐT. Đường lối cách mạng của Đảng cộng sản Việt Nam. NXB Chính trị quốc gia - Sự thật, H.2013.
3. Bộ GD&ĐT. Tư tưởng Hồ Chí Minh. NXB Chính trị quốc gia - Sự thật, H. 2013.
4. Bộ GD&ĐT. Tài liệu tập huấn đổi mới phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá môn Giáo dục chính trị, năm 2014.
5. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Văn hóa xã hội chủ nghĩa. NXB Chính trị quốc gia - Sự thật, H. 1995.
 6. Bộ GD&ĐT, Quyết định số 50/2007/QĐ-BGDĐT, ngày 29 tháng 8 năm 2007 của Bộ GD&ĐT về công tác giáo dục phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên trong các đại học, học viện, trường đại học, cao đẳng và trung cấp chuyên nghiệp.